Kwaliteit is afhankelijk van de context en bepaal je samen

De maatschappelijke ontwikkelingen die leiden tot persoonsgerichte zorg, veranderen ook het denken over kwaliteit in de zorg. Het huidige kwaliteitsbeleid, dat zwaar leunt op protocollen en meten, sluit steeds minder aan bij wat zorgverleners en patienten belangrijk vinden, namelijk zorg op maat. Daarom werkt InEen aan bouwstenen waarmee eerstelijns zorgorganisaties een nieuw kwaliteitsbeleid kunnen vormgeven, dat past bij deze tijd. Een inspiratiebron daarvoor is het nieuwe kwaliteitsdenken dat de Kwaliteitsraad van Zorginstituut Nederland recent ontwikkelde.

‘Op dit moment doen we nog alsof kwaliteit objectief is en we het op afstand van de praktijk kunnen bepalen’, zegt Jan Kremer, voorzitter van de Kwaliteitsraad. Maar dat is niet zo.’ Hij bedoelt dat wat we als kwaliteit ervaren per persoon en per situatie verschilt. Wat in de ene context goede kwaliteit is, hoeft dat voor iemand in een andere situatie niet te zijn. Kremer: ‘Wij zijn tot de conclusie gekomen dat kwaliteit in de zorg een intersubjectief begrip is. Je moet het er met elkaar over hebben om te weten wat goeie zorg is.’ De huidige regels, protocollen en veelheid aan registratieverplichtingen geven, zegt hij, zorgverleners soms het gevoel dat er geen ruimte meer is voor hun eigen professionele inzicht.

Daar komt bij dat patiënten geen standaardpakket meer verwachten. Zij vragen zorg die past hun situatie en hun manier van leven. De Kwaliteitsraad wil daarom terug naar de intrinsieke motivatie van de zorgverlener die samen met de patiënt bepaalt wat er nodig is. Maar, Kremer benadrukt dat dit niet betekent dat we terug moeten naar vroeger: ‘We zeggen niet: laat het maar aan de professionals over, dan komt het wel goed. Kwaliteit maken we sámen. De patiënt vindt er iets van en het is legitiem dat ook de verzekeraars en de overheid er iets van vinden. Betaalbaarheid, toegankelijkheid en solidariteit zijn belangrijke maatschappelijke waarden, die mee moeten doen in die praktijk van leren en verbeteren.’

In het nieuwe kwaliteitsdenken verschuift het accent van verantwoording afleggen naar verantwoording nemen. Daarbij gaan de metingen en de protocollen niet overboord. Natuurlijk, zegt Kremer, moet je bepaalde zaken landelijk vastleggen. Het kan bijvoorbeeld niet zo zijn dat mensen met diabetes helemaal niet onder controle worden gehouden. Hij noemt het echter ‘ridicuul’ om de bloedsuikers van mensen met diabetes in een landelijke database te willen vastleggen. De Kwaliteitsraad bepleit meer ruimte voor de context. Van zorgverleners mag verwacht worden dat zij zich inzetten om samen met de patiënt te bepalen wat kwaliteit in een gegeven situatie betekent. Daarbij hoort een proces van continu leren en verbeteren.

Kremer: ‘Nu besteden we ongeveer 80% van onze kwaliteitsenergie aan meten van indicatoren en het uitvoeren van protocollen en 20% aan daar samen over praten en van leren. Ik zou dat willen omdraaien. Met metingen haal je niet de waarheid boven tafel, de uitkomsten daarvan moeten vooral nuttig zijn als brandstof voor het leerproces.’ Leren en verbeteren is niet vrijblijvend, zegt Kremer: ‘Ik vind het onacceptabel als een huisartsenpraktijk het niet elk jaar beter probeert te doen. En dat is dan niet beter volgens een landelijke mal, maar beter in die situatie in die praktijk.’

Het aanspreken van de intrinsieke motivatie van zorgverleners gebeurt, wat Kremer betreft, deels door enkele landelijke kaders en deels door de verplichting om continu te verbeteren. ‘Het klinkt misschien paradoxaal, maar ik denk dat dit energie geeft. Zorgverleners komen zelf aan de bal en kunnen zelf verantwoording nemen voor het proces dat ze samen met hun patiënten en samen met de verzekeraars ingaan. Dat geeft vertrouwen.’

InEen: Bouwstenen voor kwaliteitsbeleid

Een groot aantal leden van InEen heeft zich dit jaar, in verschillende sessies, gebogen over het toekomstige kwaliteitsbeleid van eerstelijns organisaties en bouwstenen daarvoor geformuleerd. Deze bouwstenen worden nu in bredere kring besproken en het streven is om begin 2019 tot besluitvorming te komen over het nieuwe kwaliteitsbeleid.

De bouwstenen zijn bedoeld voor regionale organisaties bij het werken aan kwaliteit. De bouwstenen bieden geen afgeronde visie en vormen geen vinklijst: de organisaties bepalen zelf aan welke aspecten van kwaliteit ze willen werken en hoe het leerproces eruit ziet. Bij elke bouwsteen horen instrumenten en toetsbare kwaliteitskenmerken om de stand van zaken te kunnen evalueren.